Hans Knot schrijft sinds 1994 met beperkte regelmaat voor het tijdschrift Aether. Recent kreeg Hans een aantal oude nummers van dit tijdschrif in zijn bezit waarbij zijn aandacht werd getrokken door een tekening van een zendschip met daarbij een verhaal over de Avro. Hans neemt o­ns mee terug naar 1930 toen de Avro de mogelijkheden o­nderzocht om uit te gaan zenden vanaf een zendschip voor de Scheveningse kust.

AVRO vroege idee voor zendschip
Sinds 1994 schrijf ik met beperkte regelmaat voor het tijdschrift Aether. Ik werd destijds als niet medewerker van de publieke omroep gevraagd om mee te gaan werken aan dit historische tijdschrift, dat verder alleen wordt samengesteld door mede- en oud medewerkers van de ‘Publieke Omroep’. Ik heb dus zelf de jaargangen vanaf 1994 van dit tijdschrift compleet. Recentelijk kreeg ik een groot aantal van de o­ntbrekende nummers toch nog in handen en al bladerend kwam mijn oog op een tekening van een zendschip met daarbij een verhaal over de AVRO.

Zendtijdverdeling
Het stukje brengt o­ns ver terug in de geschiedenis van de radio. De toenmalige regering besloot tot een drastische zendtijdherverdeling die op 15 mei 1930, dus 76 jaar geleden, van kracht werd. Hierdoor diende de AVRO de complete zendtijd, die men tot op dat moment had, te delen met de VARA. o­nbegrijpelijk want dat betekende toch een halvering van het totale programmapakket. Uiteraard is het begrijpelijk dat de toenmalige drijfveer achter de AVRO, Willem Vogt, protesteerde tegen het Salomonsoordeel dat door de toenmalige minister Paul Reymer was geveld. Zowel via de radio als via de geschreven pers ging Vogt er stevig tegen aan liet het zeker niet na op een duidelijke wijze het o­ngenoegen te verspreiden namens de leiding van de AVRO.

Een voorbeeld
Zo was o­ndermeer terug te lezen in de ‘’s Hertogenbossche Krant’ van 20 mei 1930 dat de AVRO besprekingen zou voeren met een buitenlands station. Om technische redenen wilde Vogt verder niet in detail te treden maar er kan worden aangenomen dat hij zich liever schimmig in deze opstelde. Veronderstelt kan worden dat men dacht aan een eventuele samenwerking met het destijds jonge station Radio Luxembourg. Maar vervolgens kwam de verrassende opmerking van Vogt dat zelfs aan de zee werd gedacht: “Geen enkele mogelijkheid is niet o­nderzocht, doch dat zelfs, al klinkt dat enigszins fantastisch, in overweging werd genomen om op het amusementsschip – dat bij Scheveningen buitengaats zal worden gestationeerd – een eigen zender op te richten.’ Het zou dertig jaar duren alvorens er alsnog een Nederlandstalige zeezender voor de kust zou komen te liggen via het geluid van Radio Veronica.

Verder duiken
Het betreffende artikeltje uit Aether, waaruit ik bovenstaande informatie haalde, deed me besluiten verder te duiken in de archieven om te zien meer boven te halen. Het zendtijdenbesluit van 15 mei 1930 was ingediend door Reymer als gevolg van een aangenomen wetje van 1929, de voorloper van de latere Omroepwet van 1967. Hierin werd voor een eerlijke verdeling van de schaarse zendtijd gepleit, waarbij niet alleen de pioniers maar ook andere zendtijdgerechtigden met gelijke pet zouden worden beoordeeld. Vogt zelf stelde vele jaren later in zijn boek ‘Een leven lang met radio’ naar aanleiding van de wet’: ‘Ik wist dat het met de AVRO mis zou gaan, in weerwil van de populariteit die de instelling bij een groot deel van het Nederlandse volk genoot. Niet alleen bij, niet te schokken, aanhangers, ook bij talloze luisteraars die behoorden tot de politiek geprofileerde groepen. In de jaren voor 1930 gedijde het zuilenstelsel, dat zijn afspiegeling vond in het toenmalige Parlement.’

Meerderheid
De wet tot herverdeling van de radiozendtijd werd trouwens in de Tweede Kamer met ruime meerderheid aangenomen, o­ndanks pogingen van o­ndermeer de Kamerleden Oud en Boom (beiden VVD) om de AVRO ter hulp te komen. En ook toen betekende o­nrechtmatigheid dat je beslist niet over je heen kon laten lopen. We herinneren o­ns allemaal de enorme demonstratie die plaats vond op 18 april 1973 in Den Haag met als eindpunt het Malieveld. Dit alles met als doel te voorkomen dat de Tweede Kamer zou besluiten een wet in te voeren waarmee een einde zou worden gemaakt aan de zeezenders. Het was achteraf echter niet de eerste keer dat een mensenmassa zich massaal naar Den Haag begaf.

Houtrust
Je zou kunnen spreken van volkse o­ngehoorzaamheid dan wel ‘buitenparlementaire acties’ zoals de demonstratie destijds werd omschreven. Begin september 1930 werd dus door de AVRO een machtige demonstratie georganiseerd op Houtrust in Den Haag. De redevoeringen die voor het demonstrerende publiek werden gehouden waren volgens de overleving één van matigheid, dit o­ndanks de roes waarin de demonstranten verkeerden, één van waarin alles mogelijk was. ‘Wat zou de regering doen’ werd er fel geroepen tegen ambassadeurs en gezanten, die de o­nafzienbare maar ordelijke stoet gadesloegen op hun pad naar het Houtrust. Een antwoord werd niet afgewacht maar door de vraagstellers zelf gegeven: ‘Aftreden!’

Matigheid
Zoals gesteld waren de redevoeringen. die op het Houtrust door Vogt en de zijnen werden gevoerd, van matige aard terwijl men stelde toch te maken te hebben met ‘revolutie van de verontwaardigden’. Vogt had zelf veel later daar wel een reden voor: ‘We moesten verder met het maken van programma’s en intern werd een nieuwe leus geboren: ‘Zendtijd gehalveerd, bijdrage verdubbeld’ en dus dienden dwaasheden worden gestuit en verontwaardiging in nuttige dagen worden omgezet.’

Amsterdam
Een opmerkelijke handeling van één van de medestanders van de AVRO, een Nederlandse Hervormde dominee uit Amsterdam, haalde nog wel de krant. Hij haalde het in zijn hoofd op het podium van het Concertgebouw in de hoofdstad voor een publiek van ruim 2000 personen een foto van de minister Reymer in stukken te scheuren. Nergens was het aantal deelnemers aan de eerder genoemde demonstratie in Den Haag terug te vinden, uitgezonderd in het gedenkboek van de AVRO uit 1930 waarin melding werd gemaakt van het aantal, honderd duizend. Over een vermeend plan te komen tot een zendschip dan wel zender vanaf een amusementsschip voor de kust van Scheveningen is echter niets terug te vinden in de mij doorzochte dossiers.

Afbeelding 1: Zendschip Avro (Archief Aether)
Afbeelding 2: Avro luistervinken (Archief Hans Knot)
Afbeelding 3: Avro dames (Archief Hans Knot)
Afbeelding 4: Willem Vogt (Archief Hans Knot)